پژوهشگر حوزه آب و استاد دانشگاه آزاد اسلامي با تشريح وضعيت بحراني زاينده‌رود به دليل كاهش 40 تا 50 درصدي بارش‌ها از تدوين 160 راهكار براي پايان خشكسالي اين رودخانه خبر داد و گفت: دانشگاه آزاد اسلامي واحد اصفهان (خوراسگان) ظرفيت حل مشكلات زاينده‌رود را دارد.

ناصر حاجيان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري آنا با تشريح شرايط فعلي زاينده رود اظهار كرد: «وضعيت فعلي زاينده رود به هيچ وجه مناسب نيست و مشكل كمبود بارش امسال بيش از هميشه در زاينده رود وجود دارد. زيرا سال گذشته با كاهش 40 تا 50 درصدي بارندگي نسبت به متوسط بارش مواجه بوديم.»

برداشت‌هاي بدون حساب از زاينده‌رود

حاجيان افزود: «مشكل بعدي كه موجوديت زاينده رود را تهديد مي‌كند، استفاده بيش از حد از اين رودخانه و برداشت‌هاي بدون حساب است. به عبارت ديگر منابع و مصارف رودخانه همخواني ندارد و مصارف بيش از منابع است؛ تفاوت ورودي‌ها و خروجي‌هاي زاينده رود در يكي دو دهه گذشته از مشكلات جدي اين رودخانه بوده و به قول معروف دخل و خرج زاينده رود برابر نيست كه اين نشانه نوعي ضعف مديريتي و در حوزه آب كشور بسيار مشهود بوده است.»

استاد دانشگاه آزاد اسلامي با انتقاد از دانشگاهيان و جامعه دانشگاهي كشور براي توجه نكردن به حل مسائل كشور گفت: «دانشگاه‌ها و استادان ما متأسفانه تئوري محور هستند؛ يعني روند مطالعه تئوري‌ها، ارائه مقاله و ارتقاي استادان در بيشتر موارد اتفاق مي‌افتد و جامعه دانشگاهي كمتر به سمت حل مشكلات كشور مي‌رود و اين آسيبي جدي براي حوزه آكادميك كشور است.»

وي ادامه داد: «براي رفع اين نقيصه اين جانب به سمت بررسي مشكل زاينده رود رفتم. زيرا كارشناسي خود را در دانشگاه صنعتي اصفهان و كارشناسي ارشد را در دانشگاه شهيد چمران اهواز كه در حوزه آب بسيار قوي است، گذرانده‌ام؛ در دوره دكتري نيز در واحد علوم و تحقيقات دانشگاه آزاد اسلامي تحصيل كردم؛ در زمينه فعاليت‌هاي عملي قراردادها و طرح‌هاي پژوهشي متعددي را در حوزه آب به سرانجام رساندم و علاوه بر اين دو فاكتور، يك كشاورز ‌زاده هستم و اين به شناخت من از مسائل حوزه آب كمك مي‌كند.»

تاكنون پنج جلد كتاب درباره زاينده‌رود نوشته‌ام

اين پژوهشگر مسائل آب خاطرنشان كرد: تاكنون پنج جلد كتاب درباره زاينده رود نوشته‌ام. نخستين آنها «پايگاه داده‌هاي زاينده رود» است كه همه اطلاعات و پژوهش‌هاي صورت گرفته از سال 1328 تا زمان انتشار آن، در اين كتاب مرجع جمع‌آوري شده است كه مي‌تواند مورد استفاده محققان قرار گيرد. دومين كتاب بنده با طرح 37 پرسش درباره مشكلات و معضلات اين رودخانه نگاشته شد؛ علاوه بر اينها سه جلد كتاب «مرجع جامع زاينده رود» را به رشته تحرير در آورده‌ام كه هركدام حدود 1000 صفحه است و از سوي انتشارات واحد خوراسگان منتشر شده است.

عضو هيأت علمي گروه عمران واحد خوراسگان بيان كرد: «آخرين كتاب اين جانب، طرح 160 راهكار براي حل مشكل زاينده رود است. در حقيقت اين كتاب پاسخي به اين پرسش است كه با وجود شناخت مشكلات و معضلات اين رودخانه، حال چه بايد كرد؟ اين كتاب پاسخ اين چه بايد كردها است؛ ما قصد داريم رسالت دانشگاه براي حل مشكل زاينده رود را انجام دهيم. به اعتقاد بنده اين ظرفيت در مجموعه دانشگاه آزاد اسلامي اصفهان وجود دارد تا مشكلات آب استان اصفهان و رودخانه زاينده رود را برطرف كند؛ البته اين طرح قابليت اجرا در رودخانه كارون را نيز دارد و مي‌تواند مشكلات اين رودخانه را نيز برطرف كند.»

يكي از طرح‌هاي پژوهشي «به‌روزرساني طومار شيخ بهايي» است

وي اظهار كرد: يكي از طرح‌هاي پژوهشي اين جانب «به‌روزرساني طومار شيخ بهايي» است. اين طرح سند تقسيم سنتي آب زاينده رود را به‌روزرساني مي‌كند و مي‌تواند گام مهمي براي حل مشكل زاينده رود باشد؛ بنابراين با مديريت صحيح و به كارگيري اين راهكارهاي 160 گانه مي‌توان مانع خشكسالي كامل زاينده رود شد.

حاجيان افزود: «در طرح تدوين شده همه مشخصات و مختصات راهكارهاي 160 گانه ديده شده است. به عبارت ديگر اولويت راهكارها مشخص شده كه كدام راهكار در اولويت نخست قرار دارد و كدام در اولويت دوم و كدام در اولويت سوم. زيرا مجموعه اقدامات بر اساس سه اولويت تنظيم شده‌اند؛ زمانبندي هر راهكار كه بايد در كوتاه مدت، ميان مدت يا بلندمدت اجرايي شود نيز درج شده است.»

اين استاد دانشگاه تأكيد كرد:‌ «علاوه بر اينها مشخص شده است كه نهاد مسئول در اجراي هر كدام از راهكارها كدام نهاد يا وزارت‌خانه است. حتي هماهنگ كننده و پيشنهاددهنده راهكارها نيز ارائه شده است؛ به عبارت ديگر تلاش شده تا جزئيات و مختصات اجراي اين راهكارها نيز ديده شود.» 

ادعاي حل مشكلات زاينده‌رود​ در مدت كوتاه، عوام‌فريبي است

وي در پاسخ به پرسش آنــا درباره مدت زمان موردنياز براي اجراي اين راهكارها، حل نهايي خشكسالي در زاينده رود را در بلندمدت ميسر دانست و گفت: «مشكلات زاينده رود بين دو تا سه دهه اخير ايجاد شده است. اگر ادعا شود كه در مدت كوتاهي قابل حل است، عوام فريبي است. در حالت خوش‌بينانه براي حل چنين مشكلي بايد به اندازه‌ زماني كه آن مشكل ايجاد شده است براي حل آن صبر كرد. اما اين نكته را نبايد از نظر دور داشت كه با قرارگيري رودخانه در مسير حل مشكل و اتخاذ تصميمات صحيح، بسياري از موانع برطرف مي‌شود و روند كار سرعت مي‌گيرد.»

حاجيان افزود: «براي مثال برخي از راهكارها كه در حوزه‌هاي فرهنگي قرار مي‌گيرد مانند ارتقاي سطح دانش افراد و آموزش‌هاي لازم و يا برخي راهكارها مانند افزايش راندمان آبياري يا كشت محصولات با نياز آبي پايين و راندمان بالا در زمره راهكارهاي بلندمدت قرار مي‌گيرد؛ به عنوان مثال ديگر، تصفيه پساب‌ها و ارتقاي استانداردهاي كارخانه‌هاي آلاينده از جمله راهكارهاي ميان مدت محسوب مي‌شود.»

نخستين راهكار، جاري شدن آب در رودخانه است

اين پژوهشگر خاطرنشان كرد: «نخستين راهكاري كه در طرح مورد تأكيد قرار گرفته است، جاري شدن آب در رودخانه است. به عبارت ديگر بايد با مديريت مصرف، آب در زاينده رود جاري شود و جاري نشدن آب در آن اقدام درستي نيست. پس از جاري شدن آب در رودخانه مي‌توان اقدامات بعدي را نيز آغاز كرد. بنابراين بايد صبغه اكولوژيك رودخانه حفظ و مانع تغيير شرايط و ويژگي‌هاي آن شد.»

استاد واحد اصفهان گفت: «برداشت از زاينده رود از سرچشمه تا مقصد نهايي بايد به صورت اصولي و بر اساس «حقابه» صورت گيرد و اگر مشكلاتي وجود دارد، بايد اصلاح شود. بايد اين موضوع پذيرفته شود كه رودخانه مهم است نه مسائل ديگر. اولويت با حل مشكل زاينده رود است و همه بايد براي حل اين مشكلات همكاري كنند. بر همين اساس يكي از راهكارهاي مشخصي كه ارائه شده است، مديريت يكپارچه حوضه زاينده رود است كه اولويت نخست دارد.» 

حاجيان ادامه داد: «متأسفانه در سراسر مسير رودخانه برداشت‌هايي وجود دارد كه بايد اصلاح شود. نبايد مشكلات را به بالادست و پايين دست تفكيك كرد و وارد تنش‌هايي شد كه براي كشور ضرر دارد. زيرا همكاري و تعامل ضروري است؛ روند اجراي اين طرح طبيعتاً پس از طرح و تصويب در مراكز و نهادهاي ذي‌صلاح آغاز خواهد شد. قصد داريم اين طرح را دانشگاه محور عرضه كنيم. به اين معنا كه مجموعه دانشگاه آزاد اسلامي واحد اصفهان با اتكا به اين طرح تحقيقاتي وارد فاز اجرايي شود.»

وي بيان كرد: «هم دانشگاه آزاد و هم دولت بايد براي حل اين مشكل وارد عمل شوند. به هيچ وجه به دنبال اخذ قراردادهاي مختلف و درآمدزايي براي خود نيستيم، بلكه توقع داريم تا مسئولان امكانات و هزينه‌هايي كه در مراحل اجراي طرح وجود دارد را تأمين كنند.»